καμπάνια

I

Μακεδονικό βαθύπεδο στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, μεταξύ των πόλεων της Βέροιας, της Νάουσας και της Έδεσσας, γνωστό και με την ονομασία πεδιάδα της Θεσσαλονίκης. Έχει μήκος 70 χλμ. και πλάτος 55 χλμ.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη προσχωσιγενή πεδιάδα των Βαλκανίων. Η διαμόρφωσή της συντελέστηκε σε τρεις χρονικές περιόδους. Στην πρώτη (τέλη 5ου αι. π.Χ.) η Πέλλα ήταν παραλιακή πόλη και η Βέροια βρισκόταν κοντά στις ακτές. Στη δεύτερη (μεταξύ 2ου και 1ου αι. π.Χ.) δημιουργήθηκε ένας δίαυλος και τελικά μια λιμνοθάλασσα. Στην τρίτη (μεταξύ 4ου και 5ου αι. μ.Χ.) ο δίαυλος εξαφανίστηκε και η λιμνοθάλασσα εξελίχθηκε σε λίμνη. Τότε δημιουργήθηκε και η λίμνη των Γιαννιτσών, καθώς και ο ποταμός Λούδας. Ο κίνδυνος να μετατραπεί η Θεσσαλονίκη σε μεσογειακή πόλη αντιμετωπίστηκε με διάφορα τεχνικά έργα.

II

(Campania). Διοικητική περιοχή (13.595 τ. χλμ., 5.652.492 κάτ. το 2001) της Ιταλίας με πρωτεύουσα τη Νάπολη. Συνορεύει Α με την Απουλία, ΝΑ με τα Βασιλικάτα, ΒΑ με τη Μόλιζε, ΒΔ με το Λάτσιο και Δ βρέχεται από το Τυρρηνικό πέλαγος. Περιλαμβάνει τις επαρχίες Νάπολη, Αβελίνο, Μπενεβέντο, Kαζέρτα και Σαλέρνο.

Η Κ. είναι κυρίως περιοχή υψιπέδων. Οι πεδιάδες αντιπροσωπεύουν μόνο το 20% της επιφάνειας και το υπόλοιπο 80% διαιρείται σχεδόν σε ίσα μέρη μεταξύ λόφων και ορέων. Το ανάγλυφο της Κ. περιλαμβάνει τα Καμπανικά (ή Ναπολιτάνικα) Αντιαπένινα, που αποτελούνται από τα όρη Μασίκο (812 μ.) και Ματζόρε (1.037 μ.), από το ηφαίστειο Ροκαμονφίνα (όρος Σάντα Κρότσε, 1.006 μ.), τους γνωστούς ως Φλεγραία πεδία λόφους (458 μ.), όπου κατά τη μυθολογία έλαβε χώρα η μάχη μεταξύ των Γιγάντων και των Ολύμπιων θεών, και το όρος Βεζούβιος (1.279 μ.). Στο εσωτερικό, τα κυριότερα ορεινά συγκροτήματα είναι το Ματέζε, με ψηλότερη κορυφή το Μιλέτο (2.050 μ.), που χωρίζεται από τα Αντιαπένινα με την κοιλάδα του ποταμού Βολτούρνο, τα όρη Πιτσεντίνι (ψηλότερη κορυφή Τσερβιάλτο, 1.809 μ.), Αλμπούρνο (1.742 μ.) και Τσερβάτι (1.899 μ.). Κυριότερος ποταμός της Κ. είναι ο Βολτούρνο (175 χλμ.), που εκβάλλει στον κόλπο της Γκαέτα. Στον ίδιο κόλπο εκβάλλει και ο ποταμός Γκαριλιάνο (158 χλμ.). Άλλοι μικρότεροι ποταμοί είναι ο Τουσάνο (37 χλμ.) και ο Σέλε (64 χλμ.), με μικρούς παραπόταμους που εκβάλλουν στον κόλπο του Σαλέρνο.

Η επίδραση της θάλασσας καθιστά το κλίμα ήπιο και ομοιόμορφο καθόλη τη διάρκεια του έτους στα παράλια, ενώ προς το εσωτερικό η ετήσια διαφορά θερμοκρασίας βαθμιαία οξύνεται. Επίσης, οι βροχοπτώσεις διαφέρουν σημαντικά ανάλογα με την απόσταση από τη θάλασσα (από 800 χιλιοστά ετησίως στη ζώνη της Νάπολης έως περισσότερα από 2.000 χιλιοστά στα βουνά του Αβελίνο).

Στην πεδιάδα της Κ. και στις υπώρειες των βουνών της (ιδιαίτερα του Βεζούβιου) καλλιεργούνται σταφύλια, φρούτα, δημητριακά, κηπευτικά και καπνός. Η βιομηχανία της (μεταλλουργίας, υφαντουργίας, τροφίμων και χημικών προϊόντων) είναι συγκεντρωμένη κυρίως στη Νάπολη. Η Κ. παρουσιάζει επίσης μεγάλη τουριστική κίνηση, ιδιαίτερα στο Κάπρι, στο Αμάλφι, στην Πομπηία, στο Σορέντο, στο Ραβέλο κ.α.

Ιστορία. Οι πρώτοι κάτοικοι της Κ. ήταν Τυρρηνοί ή Ετρούσκοι. Κατά τον 12o αι. π.Χ. επικράτησαν οι Οπίκοι, λαός ινδοευρωπαϊκής προέλευσης, του οποίου το κέντρο επέκτασης βρισκόταν στη ζώνη μεταξύ των ποταμών Γκαριλιάνο και Σέλε. Στο μεταξύ, οι Έλληνες είχαν ιδρύσει μεταξύ του 9ου και του 6ου αι. π.Χ. αποικίες στην Ίσκια (τις αρχαίες Πιθηκούσες, την ομηρική Ιναρίμη), στο Κάπρι (Καπρέαι), στο Ποτσουόλι (Ποτιόλους), στο Σορέντο (Σύρρεντον), στο Πέστουμ (Ποσειδωνία) και στην Ελέα, αλλά ποτέ δεν είχαν απομακρυνθεί από τις ακτές. Έτσι, σύντομα η περιοχή βρέθηκε χωρισμένη σε δύο ιδιαίτερες εθνικές ομάδες, οι οποίες δεν είχαν έρθει σε ανοιχτή σύγκρουση όπως συνέβη για παράδειγμα τον 6o αι. π.Χ. με τους Ετρούσκους, οι οποίοι είχαν επικρατήσει στην ενδοχώρα και προσπάθησαν ανεπιτυχώς να καταλάβουν τις παράκτιες περιοχές που κρατούσαν σταθερά οι Έλληνες. Όμως οι δύο πολιτισμοί επέδρασαν ο ένας στον άλλο, συγχέοντας περισσότερο τα περίπλοκα χαρακτηριστικά της εξέλιξης της περιοχής.

Τον 5o αι. π.Χ. η παρακμή των Ετρούσκων ευνόησε την αργή, αλλά προοδευτική επέκταση των Σαμνιτών, οι οποίοι –αν και λιγότερο εξελιγμένοι– κατόρθωσαν να ενοποιήσουν γλωσσικά όλη την Κ. στα Ν της Σαμνίτιδας, εκτός από τα παράλια. Το 343 π.Χ. οι Ρωμαίοι, που είχαν προσκληθεί από την Καπύη, εισέβαλαν στην περιοχή. Μετά τους σαμνιτικούς πολέμους η ρωμαϊκή κυριαρχία επεκτάθηκε σε όλη την Κ., που έζησε ειρηνικά για επτακόσια χρόνια (εκτός από το διάστημα της διάβασης του Αννίβα, του εμφύλιου πολέμου μεταξύ Μάριου και Σύλλα και της εξέγερσης του Σπάρτακου, που είχε το κέντρο της μεταξύ Καπύης και Νοτσέρα). Το υδραγωγείο της Κ., οι μεγάλες οδικές αρτηρίες της, τα λιμάνια της και άλλα επιβλητικά δημόσια έργα ευνόησαν την ανάπτυξη της περιοχής, που εξελίχθηκε σε μία από τις σημαντικότερες της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, όπου διέμεναν οι πιο πλούσιοι Ρωμαίοι.

Με την κατάρρευση, όμως, του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους, αρχικά η Κ. ερημώθηκε από τον μακροχρόνιο πόλεμο Βυζαντινών και Γότθων, που τερματίστηκε το 553 και στη συνέχεια –μετά την εισβολή των Λογγοβάρδων– διαμελίστηκε. Την περίοδο αυτή εμφανίστηκαν τα δουκάτα του Σαλέρνο, του Μπενεβέντο και της Καπύης, τα οποία όμως ήταν επίσης εξασθενημένα από τις εμφύλιες διαμάχες. Αντίθετα, η τύχη των παραλιακών πόλεων, που είχαν παραμείνει στην πραγματικότητα ανεξάρτητες, ήταν διαφορετική: ανάμεσα σε αυτές, η Αμάλφι ισχυροποιήθηκε ως ναυτική δημοκρατία και η Νάπολη έφτασε σε μεγάλη ακμή. Ακολούθησε η κατάκτηση από τους Νορμανδούς με αρχηγό τον Ροβέρτο Γυισκάρδο και το 1139 κατελήφθη και το τελευταίο ανεξάρτητο οχυρό, η Νάπολη. Αντίθετα, το Μπενεβέντο, ύστερα από συμφωνία με τους Λογγοβάρδους, περιήλθε στην Εκκλησία, στην κατοχή της οποίας παρέμεινε μέχρι την ενοποίηση της Ιταλίας.

Με την άνοδο της ανδηγαυικής δυναστείας και τη μεταφορά της πρωτεύουσας από το Παλέρμο στη Νάπολη (1282), η ιστορία της Κ. ταυτίστηκε με την ιστορία του βασιλείου της Νάπολης ή των Δύο Σικελιών.

Αρχαιολογία. Η Κ. είναι η πλουσιότερη περιοχή της Ιταλίας σε αρχαιολογικό υλικό, μετά το Λάτσιο και τη Σικελία. Υπάρχουν ευρήματα από τους αρχαιότερους κατοίκους της παλαιολιθικής και νεολιθικής εποχής. Στο Πέστουμ (Ποσειδωνία) ανακαλύφθηκε πλούσια νεκρόπολη της εποχής του ορείχαλκου και στην Κύμη μία άλλη της εποχής του σιδήρου. Τα αρχαιότερα αντικείμενα καλλιτεχνικής αξίας (π.χ. οι αρχαϊκές τερακότες του μουσείου της Καπύης) μαρτυρούν την επίδραση του ελληνικού αποικισμού (περ. 750 π.Χ.) και της ετρουσκικής κατάκτησης. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι δωρικοί ναοί της Ποσειδωνίας του 6ου και του 5ου αι. π.Χ., αρχιτεκτονικά μνημεία ιδιαίτερου κάλλους, και οι ελληνικοί ναοί που διατηρούνται στην Ιταλία μαζί με τους ναούς του Ακράγαντα. Στην ίδια περιοχή, οι ανασκαφές του 1934-36 αποκάλυψαν το ιερό της Ήρας, τα ευρήματα του οποίου έχουν ανυπολόγιστη αξία για τη μελέτη της αρχαϊκής ελληνικής πλαστικής. Σημαντικές είναι και οι ταφικές τοιχογραφίες του 5ου αι. π.Χ. και αργότερα της Ποσειδωνίας, της Καπύης, της Νόλας και της Κύμης, καθώς και τα ελληνικά έργα ζωγραφικής –τα μοναδικά που βρέθηκαν μέχρι σήμερα– τα οποία ανακαλύφθηκαν στην Ποσειδωνία το 1968. Μοναδικό ενδιαφέρον για τη μελέτη της τέχνης και της καθημερινής ζωής των Ρωμαίων παρουσιάζουν επίσης τα ευρήματα της Ποσειδωνίας και της Πομπηίας, καθώς και τα υδραγωγεία, τα θέατρα και τα αμφιθέατρα, οι θριαμβευτικές αψίδες και άλλα μνημεία διάφορων περιόδων της ρωμαϊκής εποχής.

Τέχνη. Τα μνημεία της παλαιοχριστιανικής περιόδου μαρτυρούν την επικράτηση στην περιοχή αρχιτεκτονικών και

ζωγραφικών μορφών ανατολικής και ελληνικής παράδοσης, σε πλήρη ανεξαρτησία από τις μορφές που αναπτύχθηκαν στη γειτονική Ρώμη. Ερείπια ναών και κυρίως τα ψηφιδωτά που διασώθηκαν παρουσιάζουν μια εξέλιξη της χριστιανικής τέχνης εντελώς τοπικού χαρακτήρα, αλλά και με ισχυρή ελληνική μίμηση. Ίχνη επίδρασης άφησε επίσης και η λογγοβαρδική κατοχή, σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις σε έργα με ρωμαλέα εκφραστική δύναμη, στα οποία ωστόσο η εικονογράφηση των προσώπων διατήρησε τη βυζαντινή τεχνοτροπία, όπως φανερώνουν ιδιαίτερα οι τοιχογραφίες του Σαν Βιτσέντσο στο Βολτούρνο (9ος αι.).

Μεγάλη ώθηση στην αρχιτεκτονική έδωσε η ανάπτυξη των ανεξάρτητων δημοκρατικών και η δραστηριότητα των Βενεδικτίνων μοναχών, οι οποίοι είχαν επίσης ακολουθήσει τη βυζαντινή παράδοση και ιδιαίτερα σε τοιχογραφίες και διάφορα διακοσμητικά στοιχεία ναών του 11ου και του 12ου αι. (καθεδρικοί ναοί Σαλέρνο, Καπύης κ.ά.), παράδοση η οποία μόνο σε λίγες περιπτώσεις αλλοιώθηκε από διακοσμητικά στοιχεία διαφορετικής προέλευσης (όπως στις μητροπόλεις της Καζέρτα Βέκια και του Ραβέλο), με διακοσμήσεις επηρεασμένες από τα αραβονορμανδικά και άλλα ξενόφερτα πρότυπα της Σικελίας.

Η μεγάλη διάδοση της κλασικής και βυζαντινής τέχνης ευνόησε μια ακαδημαϊκή τάση σε ολόκληρη τη μεταγενέστερη γλυπτική της περιοχής.

Το ηφαίστειο του Βεζούβιου στην περιοχή της Καμπανίας (φωτ. ΑΠΕ).

Η Βία-Νολάνα στην Καμπανία της Ιταλίας, ένας από τους αρχαιότερους δρόμους που ξεκινούσαν ακτινωτά από την Πομπηία, με την ομώνυμη πύλη.

Εξώστης σικελονορμανδικού ρυθμού στο Ραβέλο (13ος αι.) της Καμπανίας.

Πλατεία στην πρωτεύουσα της Καμπανίας, Νάπολη, κατά τον εορτασμό της Πρωτοχρονιάς (φωτ. ΑΠΕ).

Τμήμα του αρχαιολογικού χώρου της Πομπηίας (φωτ. ΑΠΕ).

Άποψη του τουριστικού θέρετρου Κάπρι, στην Καμπανία (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

η

η ανακίνηση, προβολή και έρευνα ενός ενδιαφέροντος και επίκαιρου ζητήματος, πολιτικού, κοινωνικού, οικονομικού, στον ημερήσιο ή περιοδικό τύπο σε περισσότερα από ένα κατά σειράν φύλλα, δημοσιογραφική εκστρατεία.

[ΕΤΥΜΟΛ. < γαλλ. campagne «εκστρατεία»].